Ngaahi fehu’i fekau’aki mo e huhu malu’i COVID-19

Kuo fakamafai’i ‘e he Food and Drug Administration (FDA, Ngāue Pule ki he Me’atokoni mo e Faito’o) ke ngāue’aki fakavavevave ‘a e fuofua huhu malu’i COVID-19. ‘Oku liuliunga ‘a e ngaahi huhu malu’i ‘oku te’eki ke fakalaka kimu’a pea ko e ni’ihi ’oku ‘i he tu’unga lahi ‘aupito ‘a hono ‘ahi’ahi’i fakakiliniki, ‘o lau mano ‘a e ni’ihi ‘oku nau kau tau’atāina (volunteer) ki ai ke fakapapau’i ‘oku malu mo ola lelei.

‘Oku ngāue’aki ‘e he Food and Drug Administration (FDA) ‘a e Emergency Use Authorizations (EUAs, Fakamafai Ngāue’aki he Fakatu’utāmakí) ‘oku ‘iloa ko e EUAs, ‘i he taimi ‘o e fakatamaki fakafonua, ke ngaohi ha koloa ke ne faitio’o ha fiema’u vivili fakamo’uilelei. ‘Oku fakangofua ‘e he EUA ha koloa ke ngāue’aki kimu’a ‘oku te’eki a’usia kakato hono laiseni.

‘Oku malava ‘e he EUA ke ngāue’aki ki ha ngaahi sivi, me’angāue (devices) pe faito’o (treatments). Na’e ngāue’aki ‘e he FDA ‘a e EUAs ki he anthrax, Ebola, H1N1 mo e ngaahi fakatamaki fakamo’uilelei kehekehe pē ‘i he kuohilí.

Kuo pau ke muimui ofi ‘a e huhu malu’i COVID-19, ki he ngaahi fakahinohino ‘a e FDA ke toki makatu’unga ai ha EUA, ‘o kau ki ai ‘a e tu’unga malu mo ola leleí pea ke vakai’i ‘e ha kau mataotao fakamo’uilelei tau’atāina.

Ka fakapaasi ‘e he FDA ha huhu malu’i ki ha EUA, ‘e fakafuofua’i ‘e ha komiti fale’i tau’tāina hono ua, ‘a e ngaahi fakaikiiki (data) ‘o ‘ene malu mo ola leleí. Ko e komiti ni, ‘a e Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP, Komiti Fale’i Fakahoko Huhu Malu’í), te nau ‘oatu ha fale’i pe kapau ‘oku malava ke ngāue’aki ‘a e huhu malu’í. Kapau ‘oku nau fale’i ke ngāue’aki, ‘e tuku atu ‘e he ACIP ha ngaahi fakahinohino ki he ngaahi falemahakí.

‘E hokohoko atu hono siofi ‘e he FDA mo e CDC (Senitā ki hono Mapule’i mo Faka’ehi’ehi ‘o e Ngaahi Mahaki) ‘a e malu mo e ola lelei ‘o ha huhu malu’i neongo kuo ‘osi fakapaasi.

Ko e malu 'o e huhu malu'í 'oku mu'omu'á. Ko e ngaahi huhu malu'i COVID-19 kotoa pē, kuo pau ke fou ia 'i ha founga toutou sivi'i mo ha ngaahi sitepu kehekehe (peesi 'initaneti 'i he lea fakapilitānia pē) mo e founga fakafuofua kimu'a pea toki malava ke ngāue'aki 'i 'Ameliká. 'O kau ki heni 'a e ngaahi ako mo ha kakai 'e lau mano pehē ki ha vakai'i 'o e ngaahi fakamatalá (data) 'e ha poate tau'atāina 'oku ne siofi hono malú. Te nau toki fakapaasi mo fakamafai'i pē kapau kuo paasi 'i he tu'unga malu mo ola lelei. 'E siofi 'a e malu 'o e huhu malu'í hili hono 'oatú.

Ko e vitiō nounou eni mei he Potungaue Mo'ui WA State ‘oku ne to e fakamatala’i ‘a e founga hono ngaohi ‘o e huhu malu’i COVID-19 (peesi ‘initaneti ‘i he lea fakapilitānia pē).

Ko e angamahení, ko hono sivi’i mo hono ngaohi ‘o e huhu malu’í ‘oku fakahoko ia ‘i ha ngaahi sitepu kehekehe, ‘i ha taimi fuoloa ‘aupito, ‘i he ngaahi sitepu kehekehe ‘i ha ngaahi ta’u lahi. Ka koe’uhi ko e mahakí faka’auhá, na’e fakapa’anga ‘e he pule’anga fetuloló ki he kau fekumi (researchers) ki he huhu malu’í mo e kinautolu ‘oku nau ngaohí ke malava ke nau fakalakalaka’i, siv’i mo hono ngaohí ke fakahoko taimi tatau pē. ‘Oku ‘ikai ha hiki fakalaka ‘i ha sitepu, ka koe taimi fakalakalaká ‘oku vave ange.

Ko e huhu malu’i kuo fakamafai’i mei he Pfizer mo e Moderna ko e huhu malu’i mRNA (peesi 'initaneti uepisaiti 'i he lea Fakapilitānia pē). Kuo fekumi mo ngāue’aki ‘a e tekinolosia huhu malu’i mRNA ‘i ha ngaahi senituli. Kuo fakalalahi ‘a e mahu’inga’ia ‘i he ngaahi huhu malu’i koeni koe’uhi he ‘oku lava pē ‘o fakalakalaka’i ‘i ha lepolatoli (laboratory) ‘o ngāue’aki pē ‘a e ngaahi naunau ‘oku ma’u ngofua. ‘O ‘uhinga leva ko hono foungá ‘oku malava ke fakatatau (standardized) mo fakalahi (scaled up), ‘o vave ange hono fakatupu ‘o e huhu malu’í ‘i hono founga anga maheni.

Ko e huhu malu’i ‘a e Johnson & Johnson ko e ko e huhu malu’i vector (peesi 'initaneti uepisaiti 'i he lea Fakapilitānia pē) ko e tekinolosia na’e fuofua kamata ngaue’aki ‘i he 1970 tupú. Kuo laui senituli ‘a e ako fakasaienisi ki he vailasi vekitoa (viral vector) ‘i he ngaahi feitu’u kehekehe ‘i māmani. Kuo ‘osi ngaue’aki ke ne fakafepaki’i ‘a e ngaahi mahaki pipihi kehe ‘o hangē ko e Ebola, Zika, flu mo e vailasi HIV.

Ko hono fakamafai’i pē ‘e he EUA ha huhu malu’i, ko kinautolu na’a nau fili tau’atāina (volunteer) ke nau kau ki he huhu malu'i COVID-19, ‘oku nounou ange ‘a e taimi ‘oku siofi ai kinautolu, ‘i he taimi ‘oku fakapaasi ai ‘a e huhu malu’i angamahení. Ko hono sivi’i ‘o ha fa’ahinga huhu malu’i COVID-19, ‘oku kau ki ai ha kau fili tau’atāina (volunteers) e lau afe, pea ‘oku laka hake ‘i he vaeua ‘o kinautolu ‘oku muimui’i ‘i ha māhina ‘e ua hili hono ‘oange ‘enau huhu malu’i fakamuimui taha (‘o ‘ikai ko e māhina ‘e 6 pe lahi hake ‘o hangē ko e huhu malu’i angamahení). Kaikehe, ko e māhina pē ‘e ua, ‘e kamata ai ke ‘asi ha ngaahi uesia kovi ‘o e huhu malu’í.

‘Oku malava pē ke toki ‘osi ha ngaahi uesia kovi ‘oku hāhāmolofiá ‘o ka toki huhu malu’i ha kakai ‘e toko miliona tupu. Ko e ‘uhinga ia ‘e hokohoko aipē ke siofi ‘a e malu ‘o e huhu malu’i COVID-19 hili hono ‘oatú.

ʻIo. ʻI he ʻaho 24 ʻo ʻEpeleli 2021, ʻe lava ke maʻu ʻe he kakai lalahi taʻu 18 mo motuʻa ange ʻa e huhu maluʻi ʻa Johnson & Johnson COVID-19 hili hono fakakakato ʻo e CDC mo e FDA hano toe vakaiʻi fakaʻauliliki (thorough safety review) ʻo e huhu maluʻi.

Ko e huhu malu'i J&J 'oku si'isi'i ai 'a e malava ke hoko ha palopalema ki he halanga totó, tautefito ki he kakai fefine 'oku si'i hifo honau ta'u motu'á 'i he ta'u 50. Ko e huhu malu'i Pfizer, Moderna, mo e Novavax 'oku 'ikai ke na ma'u 'a e nunu'a kovi ko eni, ka 'oku fokotu'u ('i he lea fakapālangi pē) mai ia 'i he huhu malu'i J&J ki he 'uluaki huhú mo e huhu malu'i fakalahí.

Kuo ma'u 'e he timi malu'i 'a e CDC ha felāve'i 'i he vaha'a 'o e ngaahi faito'o malu'i mRNA (hangē ko e Moderna mo e Pfizer) pea mo e myocarditis 'i he fānau valevale, mo e to'utupu. Ko e Myocarditis ko e fufula ia 'o e uoua mafu.

Ko e ngaahi lipooti 'o e myocarditis mo e pericarditis (fufula 'o e halanga uoua mafu) 'oku hāhāmolofia, neongo 'a e a'u 'o e ngaahi huhu malu'i kuo fakahoko ki he teau miliona. 'Oku fa'a 'asi 'a e ngaahi faka'ilonga 'i loto he 'aho 'e fitu 'i he hili ko ia 'a e huhu hono ua, pea ko e lahi taha 'o e ngaahi keisi 'oku hoko 'i he fānau valevale tangata mo e to'utupu ta'u 16 pe lahi ai. Ko e lahi taha ko ia 'o e kau mahaki 'i he myocarditis na'a nau sai ki he ngaahi faito'o pea mo e mālōlō, pea nau ongo'i sai vave 'aupito.

'Oku ma'ulalo 'a e faingamālie ke ma'u 'a e myocarditis 'o fakatatau ki he ngaahi lelei 'o e huhu malu'i. Kuo 'osi fakamahino mai 'oku ta'ofi 'e he ngaahi faito'o malu'i 'a e ngaahi keisi COVID-19, tokoto falemahaki, mo e mate. 'Oku fakahoko foki 'e he faito'o malu'i mo hono malu'i 'o e tamaiki mo e kakai lalahi mei he ngaahi mahaki fefulofulai 'o e ngaahi sisitemi, ngaahi faka'ilonga taimi lōloa ("Covid taimi lōloa"), pea fakafepaki'i 'a e ngaahi kalasi makehe fo'ou nmo fakatu'utāmaki ange. Ko e faingamālie ke hoko 'a e ngaahi me'a ko eni 'o ku ma'olunga ange 'i he faingamālie ke ma'u 'a e myocarditis mei he faito'o malu'i.

Neongo 'oku hāhāmolofia 'a e myocarditis, 'oku fokotu'u mai 'e he CDC ke fakatokanga'i 'e kinautolu 'oku toki huhu malu'i 'a e ngaahi faka'ilonga ko eni hili 'a e huhu malu'i:

• Mamahi 'a e fatafata
• Nounou 'o e mānava
• Ongo'i 'oku tā vave, tētē, pe tukituki 'a e mafu

Kumi ki he tokoni faka faito'o 'okapau 'oku ke a'usia 'a e ngaahi faka'ilonga ni.

• 'Ikai, 'e 'ikai lava ke 'oatu 'e he faito'o malu'i COVID-19 ha ngaahi 'ulungaanga faka makinito, 'o kau ai mo e fai'anga huhu malu'i (ho uma).
• 'Oku 'ikai ke 'i ai ha me'a 'i he faito'o malu'i te ne fa'u ha fo'i 'ēlia faka makinito. Ko e faito'o malu'i COVID-19 kotoa pē 'oku 'ikai ke 'i ai ha ngaahi ukamea 'i loto ai hangē ko e 'aione, nikolo, kopaliti, lifiume, mo e ngaahi ukamea ma'u ngata'a mei he kelekele. 'Oku 'ikai foki ke 'i ai mo ha ngaahi naunau toki ngaahi hangē ko e ngaahi naunau iiki faka'ilekitolōnika, 'ilekitulouti, kāponi tiupi, pe ngaahi hokotakinga uaea nano.
• Vakai ki he lisi kakato 'o e ngaahi naunau 'oku ngaohi'aki 'a e ngaahi faito'o malu'i COVID-19 'i lalo 'i he konga Founga 'oku ngāue ai 'a e Faito'o Malu'i COVID-19.

This video from the WA Department of Health (ko e vitió ko ʻení ʻoku ʻi he lea faka-Pilitāniá pē) ʻokú ne ʻomi ha faleʻi ke tau ʻiloʻi ʻa e ongo, taha naʻá ne faʻu, pea mo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha fakamatala, pea mo vakaiʻi ki he kakai ʻokú ke ʻiloʻí. ʻOku ʻosi faʻu foki ʻe he Potungāue Moʻuí ha maʻuʻanga fakamatala ʻoku ui ko e Is it True? ke aleaʻi ha ngaahi fakamatala hala angamaheni fekauʻaki pea mo e huhu maluʻi ki he COVID-19.

‘Oku tokoni’i ‘e he huhu malu’i COVID-19 ‘a hotau sinó ke tau fakatupulaki ha ngaahi founga hao mei he vailasi ‘oku ne fakatupu e COVID-19, ‘o ‘ikai ke tau puke ai. ‘I hono huhu malu’i koe, ‘oku fa’u ‘e he sistemi malu’i ho sinó ha ngaahi sino malu’i (antibodies) mo ha ngaahi selo (cells) ‘oku ne tau’i e mahakí, ke nau malu’i koe telia ha uesia koe ‘e he vailasi.

’Ilo lahi ange ki he founga ngāue ‘a e huhu malu’i COVID-19 ‘i he sinó ‘i he vitiō sekoni 60 ko ení (peesi ‘initaneti ‘i he lea fakapilitānia pē).

‘E tokoni ‘i koe ‘e he huhu malu’i COVID-19 ke ‘oua na’a ke puke pe puke lahi ‘i he COVID-19.

• Te ne tokoni’i koe ‘aki ‘ene ako’i ‘a e fa’unga malu’i (immune system) ho sinó ke ne tau’i e vailasí ‘o ‘ikai ke ke puke ‘i he mahaki COVID-19.
  
• ‘I he ngaahi ‘ahi’ahi’i fakakilinikí, ko e ngaahi huhu malu’i COVID-19 kuo malava lolotonga faka’atā, na’e ‘ilo ai ‘oku mā’olunga ‘aupito ‘a ‘ene ola lelei ‘i hono malu’i ‘o e kakaí mei he COVID-19.

Ko e me’angāue mahu’inga ‘aupito ‘a e huhu malu’i COVID-19 ke tokoni ki hono ta’ofi ‘o e mahaki faka’auha.

• ‘E tokoni ‘a e huhu malu’i ke malu’i koe, ho ngaahi kaume’a mo e fāmili, mo e kakai kehe ‘i he koló mei he COVID-19. Ko hono fakataha’i ‘a e huhu malu’í mo e muimui ki he fale’i ‘a e potungāue mo’uí ‘oku ne ‘oatu ‘a e malu’i lelei taha mei he COVID-19 ‘i he taimi ní.
• ‘Oku tokoni ‘a e tui me’amalu’i (masks) mo e tauhi e vā mama’o ke fakasi’isi’i ho faingamālie ke ke ala ma’u pe te ke fakapipihi atu ‘a e valasí, ka ‘oku ‘ikai ke fe’unga ‘a e fo’i ngāue pē ko ení. Ko e huhu malu’i ‘oku ngāue fakataha ia mo ho fa’unga malu’í (immune system) koe’uhi ke ne mateuteteu ke ne tau’i ‘a e vailasi ‘i he taimi te ke ala ma’u ai ‘a e vailasi.
• ‘I he ‘alu pē ‘a e taimí, ko e lahi ange ‘a e kakai kuo huhu malu’í, ‘e ‘ikai leva ke tau toe fiema’u ha ngaahi founga faka’ehi’ehi COVID-19 kehe 'o hange ‘oku tau lolotonga ngāue’aki ‘i he taimi ní.

‘Ikai, ‘oku ‘ikai ke fakatupu ‘e he huhu malu’i COVID-19 ‘a e mahaki COVID-19. ‘Oku ako’i ‘e he huhu malu’i COVID-19 hotau sinó ke ne malu’i kitautolu ‘aki ‘ene fo’u ha ngaahi sino malu’i (antibodies) mo e ngaahi selo (cells) kehe ‘oku ne tau’i ‘a e mahakí. ‘Oku fakahinohino ‘e he huhu malu’í ‘a hotau ngaahi seló (cells) ke nau fo’u ‘a e ivi (protein) ‘oku na fofonga tatau pē mo ia ‘oku ma’u ‘i he fukahi valasi COVID-19. Ko hono ‘ave ‘o e fakahinohino ko iá, ‘oku ngāue’aki ‘e he huhu malu’i ha talafekau ko e messenger RNA(mRNA), pe ko ha vailasi kehe pē kuo ngaohi ke ‘oua te ne fakatupu ha puke. ‘Oku ako leva ‘a e sino ke ne ‘ilo’i ‘a e ivi (protein) ko ia koe’uhi ke ne fakahoko ‘a e tali’i ‘e he sino ‘o ka hū ki loto ‘a e vailasi COVID-19.

‘Oku malava pē ke ‘i ai ha ngaahi uesia kehe (side effects) hangē ko e langa ‘ulu, langa uma, ongosia pe ko ha mofi hili ha ‘aho ‘e taha pe ua ho’o huhu malu’í. Ka ko e ngaahi uesia ko ení ‘oku taimi nounou pē pea ko e ngaahi faka’ilonga pē ia ‘oku fa’u ‘e he sinó ‘a ‘ene malu’í. Ko e ni’ihi ‘o e ngaahi uesia kehe (side effects) ko ení, ‘oku mei tatau pē mo e ngaahi faka’ilonga puke ‘o e COVID-19, ka ‘oku ‘ikai ke tatau ia mo e mahakí. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha vailasi ‘i he huhu malu’í pe ko ha konga ‘o ha vailasi pea ‘oku ‘ikai ke ne fakatupu ‘a e COVID-19.

Ko e huhu malu’i kuo fakamafai’i mei he Pfizer mo e Moderna ko e huhu malu’i mRNA (peesi 'initaneti uepisaiti 'i he lea Fakapilitānia pē). Kuo fekumi mo ngāue’aki ‘a e tekinolosia huhu malu’i mRNA ‘i ha ngaahi senituli.

‘Oku ‘ikai ha vailasi ‘i he huhu malu’i mRNA, ‘a ia ‘e ‘ikai ke ke COVID-19 mei he huhu malu’i. Ka, ‘oku fakahinohino ‘e he huhu malu’i mRNA ‘a hotau ngaahi selo (cells) ke nau fakatupu ha ivi (protein) – ‘oku ngali hā tatau mo ha protein ‘i he vailasi COVID-19. Ko e taimi ‘oku fakatupu ‘a ho sino ‘a e ivi (protein) koia, ‘oku fa’u leva ho sino ‘a e fakafepaki mo e fanga ki’i sino malu’i (antibodies) ke ne malu’i ia mei he COVID-19. ‘Oku ako leva ho sino ke ne malu’i koe ke ‘oua na’a ke puke ‘o ‘ikai ke ne fakahā koe ki he vailasi.

Hili ‘a e ako’i ‘e he mRNA hotau selo (cells) ke malu’i mei he COVID-19, ‘oku ngāue atu ‘a e ‘enisaimi (enzymes) ke nau veteki mo tamate’i ‘a e mRNA. ‘Oku ‘ikai ke hū ‘a e mRNA ki he uho (nucleus) hotau ngaahi seló (cells), pe ko hotau DNA pe ko hotau fa’unga tukufakaholó (genetic material).

Neongo ko e ngaahi ‘uluaki huhu malu’i mRNA eni kuo fakamafai’i ke ngāue’akí, ko e tekinolosia mRNA kuo ta’u 30 ‘a e ako ki ai. Fakamatala lahi ange ki he founga ngāue ‘a e huu malu’i mRNA ‘i he peesi ‘initaneti ‘a e CDC.

Ko e huhu malu'i Johnson & Johnson ki hono fakafepaki'i 'o e COVID-19 'oku ngaue'aki ai 'a e fa'unga tatau 'oku ngaue'aki ki he momoko angamahení (common cold) ('ikai ko e coronavirus) 'a ia kuo 'osi fai hono liliu ke 'oua te ke lava 'o puke mei ai. Ko e fa'unga 'o e vailasi ko ení, ko hono tufaki 'a e fakahinohino ke ne ako'i 'a e ngaahi cells 'i hotau sinó ke ne fa'u 'a e ivi (protein) 'a ia 'oku 'ilo 'oku ma'u 'i he coronavirus. Ko e taimi 'oku fakatupu 'a ho sino 'a e ivi (protein) ko ia, 'oku fa'u leva ho sino 'a e fakafepaki mo e malu'i ke ne malu'i ia mei he COVID-19. 'E ako ho sinó ki he founga ke ne lava 'o malu'i koe mei hono ma'u koe 'e he COVID-19, 'o 'ikai pehē ke toki tali pē ke ma'u koe 'e he coronavirus.

'Oku 'ikai malava ke ke ma'u 'a e COVID-19 meí he fa'ahinga huhu malu'i ko ení pe ko e vailasi ki he momoko angamahení (common cold) 'a ia 'oku ngaue'aki ke ne tufaki 'a e fakahinohino ki ho sinó. 'Oku 'ikai ke hū ki loto 'a e huhu malu'í 'o liliu e fa'unga (nucleus) 'o hotau sinó, DNA pe ko e genetic material (no Tongan translation).

Na'e kamata fo'u 'e he kau saienisi 'a e vailasi vekitoa (viral vectors) 'i he 1970 tupu. Kuo laui senituli 'a e ako fakasaienisi ki he vailasi vekitoa (viral vector) 'i he ngaahi feitu'u kehekehe 'i māmani. Kuo 'osi ngaue'aki ke ne fakafepaki'i 'a e ngaahi mahaki pipihi kehe 'o hangē ko e Ebola, Zika, flu mo e vailasi HIV.

ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he houʻeiki fafine ʻoku siʻi hifo he taʻu 50 ʻa e fakatuʻutamaki ʻo ha tuʻunga hahamolofia mo mamafa ʻoku kau ai ʻa e toto clots mo e platelet maʻulalo. Ko e huhu malu'i Pfizer, Moderna, mo e Novavax 'oku 'ikai ke na ma'u 'a e nunu'a kovi ko eni, ka 'oku fokotu'u ('i he lea fakapālangi pē) mai ia 'i he huhu malu'i J&J ki he 'uluaki huhú mo e huhu malu'i fakalahí.

Kataki ʻo vakai ki he fehuʻi "ʻoku lava ke maʻu ʻa e huhu maluʻi ʻa Johnson & Johnson ke fakaʻaongaʻi?" ʻi ʻolunga ke maʻu ha fakamatala lahi ange.

Ko e kalasi Delta, ko e taha ia 'i he ngaahi "kalasi 'oku fai ki ai e hoha'a" ('i he lea fakapālangi pē) 'e ono 'i 'Amelika, 'a ia 'oku mafola ngofua 'aupito, pea 'e malava ke hoko ko e kalasi kolonavailasi ma'u lahi taha 'i he fonua ni. Ko e founga lelei taha ki hono malu'i koe mo ho'o komiunitī mei he kalasi Delta ko hono huhu malu'i kakato koe—fakapapau'i 'oku ke ma'u lōua 'a e ongo huhu kapau 'oku ke ma'u 'a e Pfizer pe Moderna. 

Ko e fakatu'utāmaki taha mei he ngaahi kalasi kehekehe 'o e Kolonavailasi ki he kakai 'oku 'ikai ke nau huhu malu'i. Kapau 'oku 'ikai ke ek huhu malu'i kakato, 'e lava ke ek malu'i koe mo e kakai kehe 'i hono hokohoko atu ke tui 'a e mask, tauhi 'a e vō mama'o, mo e fakahoko ha sivi ('i he lea fakapālangi pē) fakavavevave 'i he hili ha 'asi 'a e ngaahi faka'ilonga 'o e COVID-19. 

ʻOku lolotonga tufaki ʻa e ngaahi huhu maluʻi COVID-19 ki he ngaahi falemahakí, kilinikí, ngaahi fetuʻu ʻoku lavea ngofuá, ngaahi sinetā moʻui lelei fakakoló pea mo e ngaahi kautaha kehekehe pē. Ako ʻo lahi ange ki he feitʻu ʻe lava ke maʻu mei ai ʻa hoʻo huhu maluʻí ʻi heni ʻi King County.

Ko e American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG, Kolisi 'o e Toketā Fā'ele mo e Kakai Fefine 'a 'Amelika) ('i he Lea Fakapilitānia) mo e CDC ('i he Lea Fakapilitānia) 'oku na fale'i ke huhu malu'i COVID-19 kapau 'oku ke feitama, teu ke feitama, pe fakahuhu. 'E tokoni'i 'e he huhu malu'i 'a koe mo ho'o pēpē fakatou'osi.

• 'Oku mā'olunga ange e faingamālie ke puke lahi 'i he COVID-19, pea koe'uhi ko e fotunga fo'ou Delta 'oku 'uhinga ai 'a hono fiema'u vave ange.
• 'Oku ola lelei 'a e huhu malu'i 'i hono faka'ehi'ehi e mahaki COVID-19 puke lahi mo e mate, pea 'e malava ke hoko atu 'a e malu'i ko ia ki ho pēpē 'i he'ene tupú.
• 'Oku 'alu ke lahi ange 'a e ngaahi fakamatala 'o fakapapau'i 'oku malu e huhu malu'i COVID-19 'i he lolotonga e feitamá. ʻOku ʻikai ha fakamoʻoni ke ne tala ʻoku fakatupu 'e he huhu malu'i 'a e tamatō. Kapau 'oku 'i ai hao fehu'i, talanoa ki ho'o toketā.

ʻOku ʻikai ke tau lolotonga maʻu ha fakamatala ki he malu pe ʻaonga ʻo hono maʻu ha huhu maluʻi COVID-19 kuo fakamafaiʻi ʻi he ʻIunaiteti Siteiti hili hoʻo maʻu ha huhu maluʻi ʻoku ʻikai fakamafaiʻi ʻi ha feituʻu kehe.

Neongo ia, ko e kakai ko ia ne nau maʻu ha huhu maluʻi ʻoku teʻeki fakamafaiʻi ʻi he U.S. ʻe lava ke toe fakaleleiʻi ia ʻaki ha huhu maluʻi kuo fakamafaiʻi ʻi he ngaahi tukunga ko ʻeni:

• COVID-19 vaccines fakamafaiʻi ke fakaʻaongaʻi ki he meʻa fakatuʻupakee ʻe hai WHO
• Kakai ne nau fakakakato ha ngaahi huhu maluʻi COVID-19 mo ha huhu maluʻi kuo fakamafaiʻi ke fakaʻaongaʻi ki he meʻa fakatuʻupakee ʻe he kautaha moʻui lelei ʻa mamani (ʻa ia) ʻikai fie maʻu ha toe ngaahi faitoʻo ʻoku ʻi ai hano faitoʻo COVID-19 kuo fakamafaiʻi.
• ʻe kakai ʻoku huhu maluʻi fakakonga pe kinautolu ʻaki ha ngaahi faitoʻo COVID-19 kuo fakamafaiʻi ke fakaʻaongaʻi ki he meʻa fakatuʻupakee, ʻa ia ʻe lava ke ʻoange ki ai ha ngaahi huhu maluʻi COVID kuo fakamafaiʻi.
  
  
• COVID-19 vaccines ʻikai fakamafaiʻi ʻe he ta pe ʻikai fakamafaiʻi ke fakaʻaongaʻi ki he meʻa fakatuʻupakee ʻe hai
• Ko e kakai ko ia kuo nau fakakakato pe fakakakato fakakonga ha coVID-19 mo ha huhu maluʻi ʻoku ʻikai fakamafaiʻi ʻe he ta pe ʻikai fakamafaiʻi ke fakaʻaongaʻi ki he meʻa fakatuʻupakee, ʻa ia ʻe lava ke fai ki ai ha huhu maluʻi COVID-19 kuo fakamafaiʻi.

ʻOku totonu ke ke tatali ʻi ha ʻaho ʻe 28 mei he huhu maluʻi naʻa ke maʻu fakavahaʻapuleʻanga ke maʻu ha huhu maluʻi COVID-19 kuo fakamafaiʻi.

'Oku ta'etotongi 'a e huhu malu'i COVID-19, tatau ai pē pe ko e ha ho'o tu'unga nofo fonuá mo e 'i ai ha'o malu'i mo'ui pe 'ikai (health insurance). Ko e huhu malu'í, 'e totongi pe ia 'e he Medicare, Medicaid mo e ngaahi kautaha malu'i tāutaha, pea 'e totongi 'a e huhu malu'i 'a kinautolu 'oku 'ikai ha maluí (uninsured).

'Oku 'ikai ngofua kia kinautolu 'oku nau fai 'a e huhu malu'í COVID-19 ke nau:

• Fekau ke ke totongi 'a e huhu malu'í.
• Fekau ke ke totongi ha toe fa'ahinga fakamole kehe ki he'enau ngāué pe ko e malu'i mo'ui (health insurance).
• Ta'etali ke huhu malu'i ha taha koe'uhi ko e 'ikai 'i ai ha'anau malu'i mo'ui (health insurance) pe ko e 'ikai ke nau kau ki he feitu'u fai'anga huhu malu'i ko iá.
• Fekau ke totongi ha fakamole ki he 'a'ahi atu ki honau 'ofisí 'o kapau ko e ō atu pe 'i he 'uhinga ko e fiema'u 'a e huhu malu'i COVID-19.
• Fiema'u ke toe fai ha ngaue kehe kimu'a pea toki lava ke ma'u 'a e huhu malu'i COVID-19; ka neongo ia, 'e lava pe ke toe fai ha ngaue tokoni kehe 'o ka fiema'u 'i he taimi pē ko iá, pea 'e toki tuku atu hono tohi mo'ua mavahe.

'Oku ngofua kia kinautolu 'oku nau fai 'a e huhu malu'í COVID-19 ke:

• Fekumi ki ha totongi fakafoki meí he polokalama 'a e tokotaha 'oku 'oatu ki ai 'a e huhu malu'í (hangē ko e: malu'i mo'ui fakataautaha (private health insurance), Medicare, Medicaid) ke ma'u 'a e totongi ngāue ki hono tuku atu 'o e huhu malu'í. Ka neongo ia, 'oku 'ikai ngofua ke nau fakamo'ua 'a e tokotaha 'oku 'oatu ki ai 'a e huhu malu'í ke ne totongi 'a e palanisi 'o e mo'uá.
• Fekumi ki ha totongi fakafoki atu mei he Health Resources mo e Services Administration's COVID-19 Uninsured Program ki he huhu malu'i 'o kinautolu 'oku 'ikai 'i ai ha'anau malu'i mo'ui.

'Oku lolotonga tuku atu 'e he Public Health – Seattle & King County mo ha ngaahi kautaha kehe 'a e ngaahi kiliniki huhu malu'i ta'etotongi. 'Oku mu'omu'a 'a e vahevahe tatau 'i he ngaahi kiliniki ni. 'Oku 'i ai 'a e ngaahi fakamatala kehe 'i he'emau peesi Huhu Malu'i 'i King County

‘E ‘i ai ha ni’ihi te nau ma’u ha ngaahi faka’ilonga puke hangē ko e langa’ulu, langa ha uma ‘e taha, ongosia, pe koe mofi hili ha ‘aho ‘e taha ‘o e huhu malu’í. Ko e ngaahi faka’ilonga eni ‘oku anga maheni ange ia hili ‘a e huhu malu’i tu’o ua. Ko e ngaahi faka’ilonga eni ‘oku kamata ke fo’u ‘e he sinó ‘a ‘ene founga malu’í. ‘Oku angamaheni pē eni pea ‘oku fa’a anagamaheni pē ia ‘i he ngaahi huhu malu’í.

Ko e Anaphylaxis—ko ha fakaʻilonga kovi ki he siní—ʻoku tātaitaha ke ʻasi hili ʻa hono maʻu ʻo e huhu maluʻi COVID-19. Kuo ʻosi maʻu mei ha ngaahi fakamatala ne tuku mai, ko kinautolu kotoa pē ne maʻu ʻe he anaphylaxis hili ʻa hono maʻu ʻo e huhu maluʻi COVID-19 kuo nau sai ʻaupto, pea ʻoku teʻeki ai ha moʻui ʻe mole mei ai. ʻOku tuʻu lavea ngofua ange ʻa e fokoutua pea mo e mate mei he COVID-19 ʻo lahi ange ia ʻi he tuʻu lavea ngofua ki he niʻihi ʻoku maʻu ʻe he anaphylaxis pea ko ha ngaahi fakaʻilonga kovi makehe ki he sinó hili ʻa hono maʻu ʻo e huhu maluʻí.

Kuo faʻu ʻe he CDC ha ngaahi lipooti mo ha fakamatala tānaki mai ʻo kau ki he anaphylaxis pea mo e ngaahi uesia kehe ʻi hono maʻu ʻo e huhu maluʻí:

• Allergic reactions, including anaphylaxis to the Moderna COVID-19 vaccine
• Allergic reactions, including anaphylaxis to the Pfizer COVID-19 vaccine

‘E tuku atu ‘e he CDC ha lipooti ki he huhu malu’i Johnson & Johnson ‘i he kaha’u vave mai pē. ‘I he ngaahi ‘ahi’ahi fakakilinikí, na’e matu’aki hāhāmolofia ‘aupito ke ma’u ‘a e anaphylaxis ‘i he hili hono ma’u ‘a e huhu malu’i Johnson & Johnson.

Ko e tokolahi ʻo kinautolu ne fokoutua ʻi he anaphylaxis ʻoku nau maʻu ha fakaʻilonga ʻi he hili ha miniti ʻe 15 mei hono maʻu ʻo e huhu maluʻí. Ko e kotoa ʻe niʻihi ko ʻení ne tokoniʻi kinautolu ʻaki ʻa e epinephrine ʻi he vave tahá ʻi he taimi ʻoku ʻasi ai ʻa e ngaahi fakaʻilongá.

ʻOku ʻosi ʻi ai ʻa e kau mataotao fakafaitoʻo ʻi he ngaahi fietuʻu huhu maluʻi kotoa pē kuo ʻosi fakataukeiʻi ke nau ʻiloʻi ʻa e taimi ʻoku puke ai ha taha ʻi he anaphylaxis pea mo e founga ke tokoniʻi ai kinautolú. ʻOku nau siofi ʻa e niʻihi kotoa pē kuo nau maʻu ʻa e huhu maluʻi COVID-19 ʻi he miniti ʻe 15 hili hono maʻu ʻo e huhú koeʻuhí ke nau tokoni naʻa hoko ha meʻa.

Te ke lava ʻo foki ki he ngāué ʻo ʻikai toe fie maʻu ke kolonitini ʻi he hili ha ngaahi ʻaho siʻi mei hono maʻú, KAPAU:

• Ne teʻeki ai ke ke feohi mo ha taha ne ʻosi maʻu ʻe he COVID-19 PEA
• ʻOkú ke ongoʻi sai ʻaupito pea ʻokú ke loto lelei ke fakahoko ʻa hoʻo ngaahi ngāue angamahení ʻo hangē ko e ngāué PEA
• ʻOku ʻikai ke ke ongoʻi mofi PEA
• ʻOku fakangatangata pē ʻa e ngaahi fakaʻilongá ki he niʻihi ʻoku lolotonga siofi hili hono maʻu e huhu maluʻi COVID-19 (listed here, kau ai ʻa e ongoʻi puké, fepulopulasi, helaʻia, fakamokosia, langaʻulu) PEA
• ʻOku ʻikai ke toe ʻi ai ha faʻahinga fakaʻilonga makehe ʻo kaunga ki he COVID-19, hangē ko e talé, nounou e mānavá, mamahi e mongá, pe ko e kehe ʻa e founga nanamú pe ifo ʻo e kaí.

Ngaahi maʻuʻanga tokoni tānai mai:
CDC: Post Vaccine Considerations for Healthcare Personnel
CDC: Post Vaccine Considerations for Residents of Long-Term Care

Kuo fa’u ‘e he CDC ha V-safe ta’etotongi, ke ngāue’aki ‘a e telefoni ki he text mo e savea ‘initaneti ke malava ‘o vakai’i fakataautaha ‘a e tu’u mo’uilelei hili ‘a e huhu malu’i COVID-19. ‘Oku tokoni ‘a e V-safe ke ne fakamanatu ‘a e huhu hono ua. ‘Oku mau poupou ke ke kau ki he V-safe. ’Ilo lahi ange ‘i he www.cdc.gov/vsafe (peesi ‘initaneti ‘i he lea fakapilitānia pē).

‘E ‘ikai ke fakatupu ‘e he huhu malu’i COVID-19 ke ke ma'u ha sivi positivi 'i he ngaahi sivi ‘oku lolotonga ngāue’aki ke ne tala ‘a e mahakí.

Ko e sivi’i ‘o e ngaahi sino malu’i (antibodies) ‘oku nau kumi ‘a e ngaahi sino malu’i ‘i he toto ke ne tala pe ‘oku ‘i ai ha vailasi pē siemu ‘i ha taha. ‘Oku fakatupu foki mo e sino malu’i (antibodies) ‘i he taimi ‘oku huhu malu’i ai ha taha. Kapau ‘e fa’u ho sino ha fa’unga malu’i (immune response) ki he huhu malu’i COVID-19, ‘e malava pē ke ke sivi koe ‘i ha ngaahi sivi sino malu’i (antibody) ‘oku ke ma’u (positive) COVID-19.

ʻIo, ʻoku totonu ke huhu maluʻi koe ʻo tatau ai pe pe naʻa ke ʻosi COVID-19. ʻOku teʻeki ʻilo ʻe he kau mataotao pe ko e ha hono fuoloa hono maluʻi koe mei he toe puke hili hoʻo fakaakeake mei he COVID-19. Tatau ai pe pe kuo ke ʻosi fakaakeake mei he COVID-19, ʻoku malava pe ke uesia koe ʻe he vailasi ʻoku ne fakatupu COVID-19.

ʻOku totonu ke ke huhu maluʻi koe hili hoʻo ʻOku kakato ʻa e vahaʻataimi fakamavaheʻi pea ʻoku ʻikai ke ke kei aʻusia ha ngaahi fakaʻilonga kovi. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke toe siviʻi koe ki he COVID-19 kimuʻa pea ke toki fekumi ki he huhu maluʻi.

Kapau naʻe ngaohi koe ki he COVID-19 mo monoclonal malu Ei pe plasma, ʻoku totonu ke ke tatali ʻi ha ʻaho ʻe 90 kimuʻa pea toki maʻu ha huhu maluʻi COVID-19. Talanoa mo hoʻo toketaa kapau ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi pe ko e ha e ngaahi faitoʻo naʻa ke maʻu pe kapau ʻoku lahi ange hoʻo ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo hono maʻu ha huhu maluʻi COVID-19.

ʻOku tokolahi ha kau pule ngāue ʻoku nau fili ke fiema’u ha huhu malu’i COVID-19, hangē ko e fiema’u ‘e he Kovaná ke huhu malu’i COVID-19 ‘a e kau ngāue ‘o e Siteiti Washington. ‘Oku ‘ikai ke tu’upau ‘a e Vahefonua Washington ‘a e pau ke huhu malu’i, ka ‘e ngali fiema’u ia ‘e he kau pule ngāue. ‘Oku tui ‘a e Potungāue Mo’ui ko e huhu malu’i COVID-19, pea ko ha founga malu mo ola lelei, pea mahu’inga ‘aupito ki he faka’ehi’ehi ‘o e COVID-19, fakasi’isi’i e ngaahi mahaki, tokoto falemahaki, mo e mate ‘i he COVID-19, pea tokoni ki hono ta’ofi ‘o e mahaki faka’auha lolotonga.

1. Kumi ho'o huhu malu'i mei he pule'anga WA "My Immunization Registry (MyIR, Ko 'eku Lēsisita Huhu Malu'i"). Kapau kuo ke lēsisita, log in ki he Ko 'eku Lēsisita Huhu Malu'i (MyIR) ('i he Lea Fakapilitānia) ke kumi ai ho'o lekooti huhu malu'i, paaki pe te ke faitaa'i screenshot pe faitaa'i pē 'a e fakamatala. Kapau 'oku 'i ai hao 'akauni, 'oku ke lava 'o sign up ki he MyIR ('i he Lea Fakapilitānia) 'i ha fa'ahinga taimi pē.
2. Ngāue'aki 'a e lēsisita mobile version 'a e pule'anga WA, MyIRmobile ('i he Lea Fakapilitānia) ke ma'u 'a e setifikeiti huhu malu'i. 'Oku ma'u 'i he MyIRmobile 'a e hingoa, 'aho fā'ele'i, fika telefoni, mo e 'imeili. Kapau ʻoku pulia pe hala ha taha ʻo e ngaahi konga (field) ko ʻení, he ʻikai ke ke lava ʻo fakahoa hoʻo lekōtí. Ki he ngaahi ta'ehoa koia, ngāue'aki 'a e chat feature 'i he MyIR Mobile pe ta ki he 833-VAX-HELP. 'Oku 'i ai e fakatonulea.
3. Kapau na'a ke huhu malu'i 'i ho'o kautaha mo'uilelei, 'e lava 'e he 'ofisi 'o e kautaha ko ia 'o 'oatu kiate koe ha tatau 'o ho'o lekooti,
4. Te ke lava 'o foki ki he fai'anga huhu malu'i na'e huhu malu'i ai koe 'o kole ki he supavaisa ha kaati fo'ou. 'E malava ke nau kumi hake ho lekooti 'o fa'u hao kaati fo'ou.